Đờn ca tài tử là loại hình nghệ thuật của đàn và ca, do những người bình dân, thanh niên nam nữ nông thôn Nam Bộ hát ca sau những giờ lao động. Đờn ca tài tử xuất hiện hơn 100 năm trước, là loại hình diễn tấu có ban nhạc gồm bốn loại là đàn kìm, đàn cò, đàn tranh và đàn bầu (gọi là tứ tuyệt), sau này, có cách tân bằng cách thay thế độc huyền cầm bằng cây guitar phím lõm.
Để tạo nên những bản đờn ca hay, cuốn hút lòng người cần có sự kết hợp nhuẫn nhuyễn giữa cả đờn và ca. Tiếng đờn cất lên, tiếng ca vang vọng khắp sông nước như nói hộ tiếng lòng của người dân. Ở đó có niềm vui, có nỗi buồn, có hạnh phúc và cả sự chia ly. Cũng giống như nhiều thể loại nhạc dân gian khác, đờn ca tài tử cũng bắt nguồn từ cuộc sống thường nhật. Nhờ đó mà nó gây được xúc cảm, nó dân dã và gần gũi.
Gia đình ba thế hệ nhà cụ Nguyễn Văn Tá đều say mê môn đờn ca tài tử
Chị Võ Thu Nhịnh kể, ấp Suối Đôi, xã Tân Hưng, huyện Đồng Phú kể, Nhà tôi ai cũng mê ca cổ và đều hát được cổ nhạc nên có mở quán hát đờn ca. Lúc đầu, quán hoạt động khá tốt, có đông người yêu thích đờn ca tài tử đến tham gia ca hát. Thời gian sau đó, do điều kiện không cho phép, cũng như các yếu tố khách quan khác, quán hoạt động được 4 năm thì dừng. Tuy nhiên, lúc nhàn rỗi gia đình chị thường tụ họp các thành viên đờn, hát rất vui vẻ. Người dân trong xã nghe tiếng nhạc lại sang nhà chị Nhịnh quây quần bên ấm trà nóng, nghe vọng cổ đến khuya.
Nét đẹp trong đờn ca tài tử là ngoài những thanh âm của phím đờn, còn có những lời ca của các tài tử nam, nữ. Một bài hát hay, mượt mà là một bài hát có sự kết hợp nhịp nhàng, ăn ý của cả tài tử đờn và tài tử ca. Đó không phải là chuyện dễ dàng, mà cần có sự kiên trì tập luyện và cả năng khiếu. Chị Nguyễn Thị Nga, ấp Cây Điệp, xã Tân Phước nói: Nếu như trước đây, các bài đờn ca tài tử chỉ xoay quanh về tình yêu quê hương, đất nước, tình yêu đôi lứa, tâm tư, tình cảm của người bình dân thì giờ đây đờn ca tài tử mang những nội dung mới, vừa đáp ứng nhu cầu hưởng thụ tinh thần của người dân vừa tuyên truyền xây dựng nông thôn mới, thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước.
Đờn ca tài tử cứ thế lớn lên, được vun đắp tình thương, được nhiều thế hệ vun vén và xây đắp. Trong gia đình cụ Nguyễn Văn Tá (ấp Cây Điệp), mặc dù cụ đã 85 tuổi nhưng vẫn say mê đờn ca tài tử, vẫn dạy đàn, dạy hát cho con, cho cháu, cả gia đình ba thế hệ nhà cụ Tá ai cũng mê hát đờn ca tài tử. Họ nói những âm điệu quê hương ấy đã chảy trong huyết quản của họ để thành “máu đờn ca”. Nghe bạn ca, ai cũng có thể gật gù theo tiếng song loan gõ nhịp, thưởng thức cung bậc bổng trầm, cảm câu ca, chữ nhạc và đánh giá tổng hòa bằng lời suýt soa: “mùi quá”, “đã quá” hoặc cười xòa khi người thể hiện bị lỡ nhịp.
Những người tham gia đờn ca tài tử phần nhiều là bạn bè, chòm xóm với nhau. Họ tập trung lại để cùng chia sẻ thú vui tao nhã nên thường không câu nệ về trang phục.
Bây giờ ở đâu, lúc nào, người dân Nam Bộ cũng tự hào về tài sản tinh thần chung của người dân miền sông nước – đờn ca tài tử. Bởi đó chính là tiếng lòng của họ, bởi nó được nuôi dưỡng qua biết bao nhiêu thế hệ con người.
Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bình Phước
