Đội tuyên truyền chiếu bóng lưu động chúng tôi vội vàng về với Por vì ai nấy cũng đều ham lắm để được nắm những đôi bàn tay nhỏ xíu, gầy guộc, đen nhẻm chai sạn, và khao khát nhìn sâu thẳm vào đôi mắt ngây thơ của những em bé khi bắt gặp người lạ về Por.
Những ngày đầu năm mới, chúng tôi đặt chân đến Por (Por là tiếng của người S’tiêng được hiểu là thôn, bản, ấp) giáp ranh biến giới của huyện Bù Đốp (Bình Phước) vào những ngày cuối năm khi cơn mưa lác đác bắt đầu nặng hạt. Khung cảnh vội vàng nhưng bình thản, bởi ở những nơi giáp biên giới vào mùa này, mưa, nắng bất chợt. Vài tia nắng muộn, tranh thủ len lỏi dưới tán cây vẫn còn loang loáng nước.
Phim, những chuyến đi và Por
Chúng tôi đặt chân đến Por (Sóc – tiếng nói của người S’tiêng) giáp ranh biến giới của huyện Bù Đốp (Bình Phước) vào những ngày cuối năm, khi cơn mưa lác đác bắt đầu nặng hạt. Khung cảnh vội vàng nhưng bình thản.Bởi ở những nơi giáp biên giới vào mùa này, mưa, nắng bất chợt.Mưa rồi nắng ngaysau đó.Vài đứa trẻ nhốn nháo gọi nhau“Mi, sất ơ”(mưa rồi, về thôi). Khoảng 5 phút đã“trời quang mây tạnh”. Vài tia nắng muộn, tranh thủ len lỏi dưới tán cây vẫn còn loang loáng nước. Người S’tiêng ở đây không còn xa lạ với hình ảnh “chớp nhoáng” này.
Cả đội, như bao lần vẫn vậy, trên một chiếc xe bán tải “không thể cũ hơn”, 5 con người, cùng với lỉnh kỉnh những dụng cụ, máy móc, đôi khi còn là mùng mền, chiếu gối, vài ba gói thức ăn khô, và không thể thiếu được món đặc sản “mì gói”. Tất cả đều được chuẩn bị sẵn để phục vụ chuỗi ngày chiếu phim ở các Por, nơi có nhiều người S’tiêng sinh sống. Anh đội trưởng ngoài 50 tuổi của đội, lơ đễnh kéo cửa xe khiến nó kêu loạt soạt, anh đưa tay ra hứng vài giọt nước còn xót lại sau cơn mưa vội với vẻ mặt vô cùng thích thú “Mưa gì mà nhẹ nhàng y hệt như người ở Por vậy” – anh lẩm bẩm nói.
Gần 20 năm, các anh trong đội chiếu phim, đã đi qua biết bao con đường, ăn cơm bụi, ngủ nhà Rông, khó khăn, vất vả, nếu ghi chép lại thì e rằng có thể làm được cả phim tài liệu dài tập. Nhưng điều ấy không thấm tháp vào đâu so với việc chiếc xe “ford đời cũ” hì hục, ì ạch “bươn” lên những con dốc. Chúng tôi thường ví von rằng “đường về Por cũng không khác gì đường Trường Sơn là mấy”. Anh Phương, vừa là thlưành viên của đội vừa kiêm luôn tài xế, không hiểu bằng cách nào đó, anh thuộc tất cả những con đường về Por như thể anh là người “bản địa”. Từ đường nhựa, đến bê tông hay đường đất anh đều nằm lòng. Bởi đigần 100 km về Por, anh không phải hỏi thăm đường hay dùng “google map” dù chỉ một lần.
Chúng tôi cứ như vậy, yên tâm và tin tưởng vào “tay lái lụa” của anh Phương, và thường nghe câu nói quen thuộc của anh “Còn 2 con dốc nữa là đến rồi”. Trong những lần đi chiếu phim dài ngày, địa điểm mà chúng tôi đến là nhà Rông – nơi sinh hoạt cộng đồng của người S”tiêng.Những ngày này, ở Por náo nhiệt hơn hẳn.Bắt đầu từ chiếc xe cà tàng của trưởng PorNê, từ mấy hôm trước cả Por đã râm ran câu chuyện, sắp có đợt chiếu phim của Đội chiếu bóng lưu động về. Những bộ phim giải trí cho trẻ nhỏ như phim hoạt hìnhTrạng Tí, Trí khôn của ta đây, Tấm cám, …đến những bộ phim về Bác Hồ, phim tài liệu, phim về cách mạng. Tất cả đã trở thành chủ đề của những câu chuyện ở khắp các ngõ ngách Por. Từ người lớn, đến già làng và trẻ nhỏ đều rất háo hức.Đây cũng là dịp để những người trong Por gặp gỡ, giải trí sau chuỗi ngày mưu sinh vất vả.Nó giống như một “cái cớ” chính đáng để họ được gặp nhau, đôi khi còn là những câu chuyện thường ngày mà họ chưa có dịp nào để kể cho nhau nghe. Những điều tưởng chừng như giản đơn nhưng với họ không dễ chút nào…
Con đường quanh co, nhiều ổ gà, ổ voi, ẩm ướt, vẫn còn vương ngai ngái mùi hơi nước bốc lên dẫn cả Đội vào Por…
Tiếng rao và đôi bàn tay nhỏ bé, chai sạn
Những ngày này, không chỉ người dân trong Por phấn khởi, vui mừng mà ngay cả những cô, bà, chị bán hàng rong lúc nào cũng nở nụ cười vì bán đắt hàng, rao không ngớt lời “Mua bánh tráng trộn, bò viên, cá viên chiên, các loại đi bà con ơi”. Tiếng rao làm nhộn nhịp cả một góc Por và trở thành điều quen thuộc của người S’tiêng mỗi khi có Đội chiếu phim về.Ở đây, những người trẻ thường kết hôn sớm, họ sinh con đẻ cái rồi gửi lại cho bậc sinh thành để đi nơi khác lập nghiệp.Lâu lâu họ mới về thăm mấy đứa nhỏ. Trẻ con ở đây cứ như cây dại mà lớn lên, miếng ăn, cái mặc, sự vất vả bủa vây tất cả…
Như thường lệ, mỗi lần đến Por, hình ảnh anh đội trưởng của chúng tôi lại tất tưởi đi hết xe bán hàng của chị bánh tráng trộn, rồi đi qua chú bán bò viên chiên, và sau cùng là cửa hàng tạp hóa. Trên khuôn mặt hồ hởi của mình, anh vừa đi, vừa đưa hai tay chất đầy những món hàng vừa mua được nhìn một cách sung sướng, như thể chính mình là mới là người muốn ăn chúng. Anh mang đồ mua được, chia cho từng em nhỏ ở Por, ánh mắt nhìn chăm chú theo từng hành động của anh đội trưởng và không quên Orl gun(cảm ơn) khi có người cho mình đồ ăn. Trước giờ chiếu phim bao giờ cũng là hình ảnh quen thuộc này, mỗi thành viên trong đội cố bớt chút kinh phí để kêu gọi những “khán giả” đến xem phim của mình và đúng thật, những vị khán giả ấy đã có mặt rất đông và luôn đúng giờ. Chính vì vậy mà mỗi lần đi chiếu, chúng tôi đều có lượng khán giả nhất định cùng những kỷ niệm đẹp trong những năm tháng làm nghề, dù rất vất vả.
Ngồi bên cạnh tôi, là Thị Mây, một bé gái 9 tuổi, với mái tóc xoăn màu hung vàng – đậm nét riêng biệt của người S’tiêng, cô bé với thân hình gầy, nước da đen nhẽm, đôi mắt to nhìn chăm chăm vào xiên bò viên và ăn rất ngon, món ngon mà bất cứ đứa trẻ nào ở lứa tuổi nàu đều thích thú. Có thể do quá muốn ăn nên bàn tay dính đầy thức ăn, thấy cô bé có ý định “vân vê” vạt áo của mình, tôi liền nắm tay Mây đề nghị được giúp đỡ bằng khăn giấy mà tôi đã chuẩn bị. Đôi bàn tay gầy guộc, lòng bàn tay chai sạn. Một đứa bé chưa tròn 10 tuổi như Mây đã phải làm những công việc gì khiến đôi bàn tay trở nên thô ráp đến vậy.
Nhà của Mây lọt thỏm phía trong Por, cha mẹ Mây đi làm ăn xa, nghe nói đâu mãi tận Lâm Đồng, Mây và một đứa em gần 2 tuổi ở với dì và bà ngoại. Hằng ngày Mây trông em, làm việc nhà và hơn cả là phải oằn mình với chiếc xe đạp cọc cạch trên con đường gập ghềnh để đến trường. Giờ thì tôi đã hiểu đôi bàn tay của Mây. Tôi bất giác siết nhẹ tay của cô bé với một cảm xúc hỗn độn, nặng lòng.
Có lẽ những khó khăn của công việc đưa phim về với Por – nơi có nhiều người dân tộc thiểu số ở vùng biên giới, miền núi ở địa phương nào cũng có những khó khăn, hạn chế.Và việc mang phim về những nơi này luôn được ưu tiên hàng đầu của những người làm nghề văn hóa. Phải những ai đã từng trải qua những con đường, chứng kiến cuộc sống của người đồng bào thì mới có thể thấu hiểu và tường tận ý nghĩa của việc đưa phim về Por, như việc chúng tôi vẫn làm và các bạn đồng nghiệp ở những nơi khác vẫn miệt mài với công việc của mình.
Ở Bình Phước, có lẽ không phải “cõng phim” như nhiều địa phương ở vùng núi Tây Bắc hay Bắc Bộ nhưng để vượt những con đường ngoằn ngèo để về được với Por là điều chưa bao giờ dễ dàng. Thông thường, Đội sẽ được chia thành 3 đội nhỏ, chiếu ở 3 địa điểm khác nhau. Bây giờ, trang thiết bị hiện đại nên thuận tiện hơn rất nhiều.Nếu so với 10 năm trước thì hiện tại đời sống của bà con nơi biên giới đã có sự thay đổi, đã có tivi, có internet, có nhiều thiết bị điện tử thông minh, nhưng vẫn có rất nhiều nơi thích được xem chiếu bóng. Đôi khi đó là những thói quen từ thời nghèo khó, từ thời “ông bà chưa có tivi”. Đến nay những con người ở Por vẫn một mực thủy chung với chiếu phim lưu động. Họ không quên được những lúc khó khăn, không biết đến văn hóa, phim ảnh thì những người làm nghề chiếu bóng đã đưa “văn hóa” về với họ, với tất cả những con người ở Por. Chính vì vậy, khi về với Por, cả Đội luôn thấy thân thương và quên luôn những lần vất vả đêm khuya, mưa gió.
Vẫn tiếp tục cuộc hành trình
Anh Đội trưởng của chúng tôi đã dành gần như hơn nửa cuộc đời mình cho công việc này. Và đến bây giờ anh vẫn tiếp tục “Anh sẽ làm cho đến khi không còn làm được nữa thì thôi”, đó là câu nói quen thuộc của anh, mỗi khi muốn động viên cho các thành viên trong đội tạm quên đi những vất vả, để gắn bó và yêu nghề hơn. Bất kể khi nào, Por còn cần, thì chúng tôi sẽ vẫn tiếp tục cuộc hành trình của mình. Chúng tôi không dám nhận mình là “sứ giả văn hóa”, mà chỉ là những người với sự nhiệt tình, trách nhiệm và say mê công việc, đưa đến Por những văn hóa văn minh, tuyên truyền những điều hay lẽ phải, nhưng điều nên và không nên làm. Giúp người dân có thể hiểu đúng đắn về đường lối của Bác Hồ, của Đảng và nhà nước. Giúp họ một phần nào đó có thể hiểu được nghĩa vụ và trách nhiệm đối với bản thân, gia đình và đất nước - Một đất nước đang rất nỗ lực để mang đến cho họ sự công bằng, ấm no và hạnh phúc.
Cứ như vậy, mỗi lần về Por, luôn khiến chúng tôi tha thiết hơn với công việc mình đang làm, và thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn. Chúng tôi luôn ghi nhớ lời của Bác Hồ “nhỏ làm việc nhỏ tùy theo sức của mình”. Chúng tôi muốn góp một phần sức nhỏ của mình đến với người dân miền biên giới, những người quanh năm “bán lưng cho đất, bán mặt cho trời”.
Và cứ như vậy, hành trình về với Por của chúng tôi được nhân lên, sẽ có nhiều hơn những tiếng rao, những lần xiết chặt tay, nhiều cảm xúc khó tả và nhiều hơn nữa những cơn mưa bất chợt,..theo con đường quen thuộc dẫn cả đội về Por…
Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bình Phước
